Άγιος Ανδρέας ο Ερημίτης

Στα Ζαγαροχώρια της Ηπείρου και συγκεκριμένα στο Μονοδένδρι, σε απόσταση μισής ώρας από τα Ιωάννινα, πλάι στη χαράδρα του Βίκου, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο, χτισμένο με μοναδική αρχιτεκτονική δεξιότητα έλκει την καταγωγή του ο Άγιος της Ερήμου...΄

Στον όμορφο τόπο αυτό κατά τους χρόνους του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Μιχαήλ Β’ του Κομνηνού (1237-1271) εμφανίζεται ο Άγιος Ανδρέας ο Ερημίτης, που δεν καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης της γενέτειρας του, τα ενδιαφέροντα του στρέφονται γύρω από τις γεωργικές εργασίες.

 Καλλιεργούσε τους αγρούς και ταυτόχρονα με το αλέτρι του πνεύματος την ψυχή του, γιατί γνώριζε ότι όπως η γη, όταν δεν καλλιεργείται γίνεται χέρσα, έτσι και στην ψυχή που δεν απολαμβάνει την πνευματική διδασκαλία, φυτρώνουν ανίατα πάθη. Ο Ανδρέας προσευχόταν και ύψωνε το πνεύμα του από τα γήινα στα επουράνια, καθώς από νέος είχε συνειδητοποιήσει την ματαιότητα των επίγειων πραγμάτων, γι’ αυτό ήθελε να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο Χριστό.

Όταν ο Ανδρέας ήρθε σε ώριμη ηλικία οι γονείς του ήθελαν να τον οδηγήσουν στο γάμο. Με την ευλογία του Θεού ήλθε «εις γάμου κοινωνίαν» και με την σύζυγο του απέκτησε αρκετά παιδιά και αμέσως στράφηκε στην χριστιανική ανατροφή τους.

Ωστόσο, μετά από χρόνια αρμονικής συζυγικής ζωής, ο Ανδρέας φλεγόταν από ιερή επιθυμία να αναχωρήσει από τον κόσμο αυτό και να γίνει μοναχός, επιζητώντας ανώτερη πνευματική ζωή, δοσμένη σ’ Εκείνον. Εραστής της μοναχικής πολιτείας ανακοίνωσε την απόφαση του στην σύζυγο του, σημειώνοντας: «Εφόσον δεν έχουμε άλλες υποχρεώσεις, θέλω να μου δώσεις τη συγκατάθεση σου να γίνω μοναχός». Η σύζυγος του στην αναγγελία της εκδήλωσης της προθέσεως του, σάστισε. Ωστόσο, αφού, αργότερα, ηρέμησε υπογράμμισε «το θέλημα του Κυρίου γενέσθω».

Στη συνέχεια ο Όσιος στράφηκε στα παιδιά του και τους ζήτησε «Να τιμάτε την μητέρα σας και να φροντίσετε να μήν τήν λυπήσετε ποτέ». Μάλιστα, αφού κληροδότησε στα παιδιά του όλη την κινητή και ακίνητη περιουσία που κατείχε, ύψωσε τα χέρια του στον Δεσπότη Χριστό και ανέφερε : «Σε σένα Κύριε, εμπιστεύομαι την σύζυγο μου και τα παιδιά μου».

Ακολουθώντας τον ασφαλή λιμένα της μοναχικής ζωής, στην αρχή ο Άγιος ίσως ασκήτεψε στις σπηλιές που βρίσκονται πάνω από το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής του χωριού του, το οποίο ιδρύθηκε αργότερα στις αρχές του ΙΕ’ αιώνα από τον Μιχαήλ Βοεβόδα. Επίσης, στην μονή Ρογκοβούς, που τιμάται στο Γενέθλιο του Τίμιου Προδρόμου.

Μια νύχτα, καθώς προσευχόταν βλέπει ο φλογερός εραστής της μοναχικής ζωής, ο Όσιος Ανδρέας προς την Δύση μια φωτοχυσία θεϊκή να περιλούζει ένα ολόκληρο βουνό προς τα μέρη της Ακαρνανίας. Ταυτόχρονα αισθάνεται πολλή ευωδία και πνευματική ευφροσύνη, ακούει δε και θεία φωνή, όπου του έλεγε: «Ανδρέα, Ανδρέα, δούλε πιστέ και αγαθέ, αναχώρησε πρός δυσμάς, στο όρος Καλάνα, ότι μέλλω να δοξάσω τον τόπο αυτό με το όνομα σου».

Ο ταπεινότατος Ανδρέας δεν πιστεύει στην οπτασία φοβάται μήπως είναι τέχνη του πονηρού και παγίδα ή κατασκεύασμα του μυαλού του. Μετά, όμως, από λίγες ημέρες σκεπτόμενος, που να πορευθεί για να ησυχάσει, ακούει την ίδια θεϊκή φωνή τρεις φορές να του λέγει : «Στο όρος Καλάνα πρέπει να αγωνισθης για να σωθούν ψυχές, και πρόσεχε καλά, μη απιστήσης. Εγώ θα είμαι βοηθός σου και προστάτης σου». Ακούγοντας και πάλι αυτή την ουράνια φωνή γίνεται όλος έντρομος και δοξολογώντας τον Ύψιστο, πείσθηκε ότι ήταν θείο θέλημα να κατοικήσει στα ηρωικά μέρη του Βάλτου, στο όρος Καλάνα της Ακαρνανίας.

Αμέσως, αφού ρώτησε κάποιους βοσκούς για το επιβλητικό όρος Καλάνα με την άγρια ομορφιά, που συνδυάζει το έλατο με την πρασινάδα και τους απόκρημνους βράχους, πάνω από την σαγηνευτική λίμνη των Κρεμαστών κατευθύνθηκε προς αυτό με ιερό ενθουσιασμό. Μόλις αντίκρισε το Όρος έκανε το σημείο του Σταυρού, γιατί η τοποθεσία δεν του ήταν άγνωστη, καθώς ήταν εκείνη που είχε δει στο όραμα του.

Η σπηλιά του Οσίου Ανδρέα βρίσκεται σε υψόμετρο 1.520 μ. στις πλαγιές του όρους Καλάνα και μια ώρα περίπου από το παλαιό Χαλκιόπουλο. Ο Άγιος Ανδρέας αγάπησε την έρημο, όπου έγινε δοκιμαστήριο της πίστεως του ανθρώπου προς το Θεό, αλλά και στίβος για σκληρούς πνευματικούς αγώνες και παραδόθηκε στις απολαύσεις της νοερής ησυχίας. Αυτός είναι ο λόγος που ονομάστηκε από την εκκλησία μας ως «Ερημίτης», αφού είχε αποκτήσει στην έρημο την ειρήνη της καρδιάς, του πνεύματος και της ψυχής, αδέσμευτος από εμπαθείς επιθυμίες και ταπεινές επιδιώξεις.

Στο σπήλαιο αυτό, ο Άγιος έζησε και τα υπόλοιπα χρόνια του βίου του με νηστεία και προσευχή. Τροφή του υπήρξαν λίγοι καρποί από τα δέντρα ή λίγα άγρια χόρτα. Ο Άγιος πρέσβευε ότι όταν αδυνατίσει το σώμα με τη νηστεία, δυναμώνει το πνεύμα. Εξάλλου, η αγρυπνία ήταν το γλυκύτατο εντρύφημα της καρδιάς του και χαρακτηριζόταν από την συνεχή ανάγνωση των θείων γραφών και προπάντων την σώμα προς σώμα πάλη με τους δαίμονες. Με μοναδικό του εφόδιο στην επίπονη αυτή αποστολή του ένα είδος χιτώνα από τρίχα και μαλλί που του έδιναν οι βοσκοί για να ξαπλώνει τις λιγοστές ώρες του ύπνου του.

Πολλές φορές σκαρφάλωνε στην κορυφή ενός δένδρου και εκεί περνούσε ολόκληρη τη νύχτα όρθιος και προσευχόμενος. Οι γονυκλισίες του υπήρξαν, εξίσου, πολλές, ώστε είχε τα χέρια του γεμάτα από πληγές, ενώ κοιμόταν καταγής. Ασκούσε μια συνεχή βία στον εαυτό του, μια αδιάκοπη φυλακή των αισθήσεων και τιθάσευση των παθών.

Ο μακάριος Ανδρέας, ο μιμητής του βαπτιστού Ιωάννου, έφτασε με την σκληραγωγία στην υψηλότερη βαθμίδα της κλίμακας των αρετών. Έγινε μέτοχος του Αγίου Πνεύματος και ελευθερώθηκε από τα υλικά δεσμά, επικοινωνώντας με το Θεό.

Τον πρώτο καιρό, ο Άγιος δεν είχε καμία συναναστροφή με τους ανθρώπους. Μόνο κάποιοι βοσκοί που κατευθύνονταν προς τη σπηλιά με το κοπάδι τους έβλεπαν τον Άγιο. Μετά, όμως, από κάποιο διάστημα έγινε γνωστή η φήμη του. «Μαγνήτισε» κόσμο από τα γύρω χωριά όλων των ηλικιών, που έσπευδαν να τον επισκεφτούν για να επιτύχουν μια θεραπεία, να του ζητήσουν συμβουλή, να επικαλεστούν την προσευχή του και να πάρουν την ευλογία του. Ο Όσιος Ανδρέας ως γνήσιος πνευματικός ταγός δίδασκε το λόγο του Θεού.

Εν τω μεταξύ, ο Ανδρέας ο Ερημίτης περίμενε το κάλεσμα για τον ουρανό, καθώς παρήλασαν αρκετοί Άγιοι Ασκηταί, οι οποίοι του διεμήνυσαν να ετοιμασθεί. Έτσι, όταν έφθασε η ποθητή εκείνη ημέρα σφράγισε το σώμα του με το σημείο του Σταυρού και παρέδωσε το πνεύμα του.

Την 15η Μαΐου του 1282, ο Κύριος κάλεσε τον αγαπημένο του Ερημίτη στους κόλπους του και φανέρωσε τον θάνατο του Αγίου Ανδρέα με το εξής θαυμαστό γεγονός: Όταν ο Όσιος εγκατέλειπε τον φθαρτό αυτό κόσμο, φάνηκαν στον ουρανό αναμμένες λαμπάδες και παρουσιάστηκε ένα υπερκόσμιο φως ορατό από όλα τα μέρη. Οι λαμπάδες ανέβαιναν και κατέβαιναν από τον ουρανό και σταματούσαν στο σημείο, όπου βρισκόταν το σεπτό λείψανο του Αγίου. Όλο το σώμα του Οσίου φωτιζόταν από τις θείες λαμπάδες και όσο περισσότερο απομακρύνονταν αυτές τόσο το πρόσωπο του έλαμπε από θείο και εξαίσιο φως, ενώ ο τόπος γέμιζε από ευωδία.

Έτσι, το υπέρλαμπρο αυτό όραμα φάνηκε όχι μόνο στα γύρω χωριά του ορεινού Βάλτου, αλλά και στην πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, την Άρτα. Η βασίλισσα, Αγία Θεοδώρα, σύζυγος του δεσπότη(=ηγεμόνα) της Ηπείρου, Μιχαήλ Β’ του Κομνηνού και ο λαός της Άρτας με ιερή συγκίνηση αντίκρισαν τις αναμμένες λαμπάδες προς τα μέρη της Ακαρνανίας. Εξάλλου, γρήγορα σαν αστραπή κυκλοφόρησε η εκδημία του Μεγάλου Ασκητού της Καλάνας, του Οσίου Ανδρέα, συγκλονίζοντας όλη την Αιτωλοακαρνανία και την Άρτα.

Μια ιερή πομπή σχηματίστηκε τότε από την Αγία Θεοδώρα, την Σύγκλητο, αλλά και τον ευσεβή λαό της περιοχής του Βάλτου, που και εκείνοι είδαν ακριβώς το ίδιο όραμα. Με ψαλμούς και ύμνους, κλήρος και λαός, άρχοντες και αρχόμενοι ανηφόριζαν στο βουνό της Καλάνας για να προσκυνήσουν τον Άγιο της Ερήμου.

Με δέος και ευλάβεια μικροί και μεγάλοι άλλοι βαστάζοντας εικόνες, άλλοι κραδαίνοντας αναμμένες λαμπάδες έσπευδαν για να αποδώσουν τιμές σ΄ έναν Άγιο, που έζησε στην αφάνεια. Όταν μετά από αρκετή ώρα έφθασαν στο σπήλαιο, αντικρίζουν συγκλονισμένοι το Ιερό Λείψανο του και το προσκυνούν με κατάνυξη. Με δάκρυα ενταφιάζουν το ασκητικότατο σώμα του Οσίου και το ιερό σπήλαιο μετατρέπεται σε ένα μικρό ουρανό.

Η Αγία Θεοδώρα παρακολουθούσε όλη την Ιερά τελετή με ανείπωτη κατάνυξη και έδωσε εντολή να κτισθεί Ναός προς τιμήν του Αγίου Ανδρέα. Χάρις στην Αγία Θεοδώρα, άλλωστε, καθιερώθηκε ώστε η μνήμη του Αγίου να εορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Μαΐου. Ωστόσο, δυστυχώς, δεν υπάρχουν στοιχεία για το Ναό αυτό.

Το 1794, ο τότε ιερέας του χωριού, Ιωάννης Νικόλαος Γεροδήμος ενήργησε ανακομιδή του μεγαλύτερου μέρους των λειψάνων, που διανεμήθηκαν στα γύρω μοναστήρια (Ρέθα, Βαρετάδας, Τατάρνας). Έδωσε δε και μια πλευρά στον επίσκοπο Ρωγών Μακάριο που υπαγόταν τότε στον Μητροπολίτη Άρτης.

Άλλωστε, σήμερα υπάρχουν τρεις λειψανοθήκες με οστά του Αγίου Ανδρέα, από τις οποίες οι δύο φυλάσσονται στον ενοριακό Ναό του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στο χωριό Χαλκιόπουλοι και η τρίτη βρίσκεται στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου στο χωριό Αρωνιάδα του Βάλτου κοντά στους Χαλκιόπουλους. Από το ναό λείπει πια και η θαυματουργή εικόνα του Αγίου, αφού από το 1970 εκλάπη από αρχαιοκάπηλους και σύμφωνα με αξιόπιστες μαρτυρίες βρίσκεται σε κάποιο μουσείο του Λονδίνου. Ωστόσο, στο Ναό του Τιμίου Προδρόμου στο παλαιό Χαλκιόπουλο υπάρχει πιστό αντίγραφο της Ιεράς Εικόνας στο τέμπλο και η οποία χρονολογείται γύρω στα 1875.

Ο Ναός του Αγίου Ανδρέα έχει μικρό πλάτος και ύψος 5 μ στην είσοδο και μεγάλο βάθος περίπου 200 μ. Σε απόσταση 12 μέτρων από την είσοδο υπάρχει κτιστή κόγχη που μαζί με το νεοσύστατο τέμπλο δημιουργούν το χώρο του ιερού. Στη κόγχη υπάρχει τοιχογραφημένη η Πλατυτέρα και τέσσερις ιεράρχες (Άγιος Βασίλειος, Χρυσόστομος, Αθανάσιος, Επιφάνειος Κύπρου).

Πρόκειται για τοιχογραφία του 13ου αιώνα που διατηρείται σε καλή κατάσταση. Είναι τύπου Βλαχερνίτισσας (η Παναγία με τα χέρια ανοιχτά σε δέηση, όπως και στην εκκλησία του 13ου αιώνα των Βλαχερνών της Άρτας).

Σημαντική είναι και η επιγραφή της ταινίας που χωρίζει την Πλατυτέρα από τους ιεράρχες. Πρόκειται για ιαμβικό αλληγορικό ύμνο προς την Παναγία του Μιχαήλ Ψελλού, σπουδαίου επιστήμονα του Βυζαντίου (1018-1078).

Ο πλούτος των αρετών, που στολίζουν τον Άγιο της Ερήμου, τον Όσιο Ανδρέα ανεξάντλητος, καθώς υπήρξε το ακλόνητο θεμέλιο του Θεού, η διάνοια που υποτάσσει τις ανθρώπινες αδυναμίες και τα πάθη. Κατά συνέπεια, το ευλαβικό προσκύνημα μας στην σεμνή και ασκητική μορφή του Οσίου κρίνεται άκρως επιβεβλημένο στον Άγιο της Ερήμου και της καρδιάς μας.

Κείμενο: Ειρήνη Σωτηρίου – Δημοσιογράφος, Διοικητικό Στέλεχος, Διεθνολόγος

https://iaitoloakarnania.gr