O Κήπος των Ηρώων

 

 Ο τάφος του Μάρκο Μπότσαρη.

Με την ευκαιρία 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 νομίζουμε πως αξίζει ιδιαίτερη μνεία στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Έλληνες και Φιλέλληνες στο Μεσολόγγι το διάστημα 1825-1826. Και ως ελάχιστος φόρος τιμής στους πεσόντες θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τον «αιώνιο κήπο» τους, τον Κήπο των Ηρώων, στην Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου και κυρίως την ιστορία του...

 Ο Κήπος των Ηρώων στην Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου αποτελεί μνημείο μοναδικής ιστορικής μνήμης στην ιστορία του Ελληνισμού αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αποτελεί αιώνιο μνημείο αυταπάρνησης και θυσίας πολλών ανθρώπων στο όνομα της ελευθερίας. Στον ιερό αυτό χώρο βρίσκονται τα οστά χιλιάδων Ελλήνων και πολλών Φιλελλήνων, που επί έναν και πλέον χρόνο αντιστάθηκαν στις ορδές των Αλβανών, των Τουρκαλβανών και των Αιγυπτίων.

Η δημιουργία ενός μνημείου στη πόλη θεωρήθηκε απαραίτητο και μέγιστο χρέος για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Η αρχική απόφαση της ίδρυσης του Κήπου των Ηρώων στο Μεσολόγγι ήταν του κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, ο οποίος προανήγγειλε και την καθιέρωση μιας επίσημης και εθνικού χαρακτήρα εκδήλωσης αφιερωμένη στη μνήμη των υπερασπιστών της πόλης. Μετά τη δολοφονία του το 1831 ανεστάλησαν όλες οι σχετικές διαδικασίες.

Τελικά το 1838 έγινε καθαγίαση του χώρου, κοντά στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, ως ταφείο. Αφού είχαν εκεί ήδη συναχθεί τα οστά των αγωνιστών σε έναν σωρό και υπήρχε η πρόθεση στο σημείο αυτό να ανεγερθεί τύμβος. Στις 18 Οκτωβρίου του παραπάνω έτους, παρουσία του βασιλιά Όθωνα και της Αμαλίας, έγινε με επίσημη πομπή η συμβολική μεταφορά των λειψάνων. Μερικά οστά βρίσκονταν στον ναό του Αγίου Παντελεήμονα σε δύο κιβώτια, ενώ σε ένα τρίτο βρισκόταν τα οστά του Μάρκου Μπότσαρη, που είχαν εκταφεί από τους Αρβανίτες όταν κατέλαβαν την πόλη το 1826. Χοροστατούντος του πρώην επισκόπου Μενδενίτσας Γρηγορίου μεταφέρθηκαν με πομπή και αυτά στο Ηρώο. Το κιβώτιο με τα οστά του Μ. Μπότσαρη τάφηκε χωριστά. Τα άλλα δύο κιβώτια τοποθετήθηκαν στον χωμάτινο τύμβο μαζί με τον σωρό των άλλων λειψάνων.

Τύμβος πεσόντων

Ο τύμβος του Κήπου των Ηρώων είχε ως πρότυπο τον κλασσικό μυκηναϊκό τύμβο και πάνω του χαράχθηκε το επίγραμμα του συνέταξε ο καθηγητής του Οθωνείου Πανεπιστημίου Ιωάννης Βενθύλος:

ΕΝ ΤΟΥΤΟ ΝΙΚΑ

ΗΛΙ ΛΕΩΝΙΔΑΙ ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΙΣ ΕΝΘΑ

ΚΕΟΝΤΑΙ

ΕΙΝΕΚ’ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ ΙΦΙ ΜΑΧΕΣΣΑΜΕΝΟΙ

(Ιδού, εδώ είναι θαμμένοι αμέτρητοι Λεωνίδες που πολέμησαν γενναία για την ελευθερία).

 

Πάνω στον τάφο του Μπότσαρη  τοποθετήθηκε το γλυπτό του Δαβιδ Ντ Ανζέ «Η κόρη της Ελλάδος» (ο Γάλλος καλλιτέχνης το δημιούργησε το 1834 και το έστειλε στην Αθήνα).  Το 1856 το γλυπτό μεταφέρθηκε στην Αθήνα γιατί είχε υποστεί ζημιές από κάποιους. Ύστερα στάλθηκε στο Παρίσι για επισκευή, όταν επέστρεψε τοποθετήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο και στη συνέχεια στο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο, όπου και βρίσκεται σήμερα. Το 1815, με εντολή του Βενιζέλου, κατασκευάστηκε από τον Γεώργιο Μπονάνο ένα αντίγραφο του έργου του Ανζέ και τοποθετήθηκε πάνω στον τάφου του Μάρκου Μπότσαρη).

Το 1839 κατασκευάστηκε ο βορινός τείχος, στα ίχνη του παλιού, για να προστατευτεί ο χώρος και δύο πύλες, μια προς το Αιτωλικό και μια προς το Ευηνοχώρι. Οι πύλες για πολλά χρόνια έκλειναν το βράδυ από τον φόβο των ληστών. Η πύλη προς το Αιτωλικό αργότερα κατεδαφίστηκε.

Για αρκετά χρόνια το Ηρώο παρέμεινε παραμελημένο.  Χάρη στην πρωτοβουλία του ίλαρχου Γ. Κουτκουτάκη, που δεν ήταν Μεσολογγίτης, αλλά υπηρετούσε στο Φρουραρχείο Μεσολογγίου, και τη βοήθεια Μεσολογγιτών ξεκίνησε η δημιουργία του Κήπου. Τα πρώτα δέντρα που φυτεύτηκαν ήρθαν από τη Ζάκυνθο με καΐκι και ήταν προσφορά των Ζακυνθινών.  Όταν  ο ίλαρχος πήρε μετάθεση οι κάτοικοι ζήτησαν τη βοήθεια της βασίλισσας Αμαλίας. Το 1859 ο Κουτκουτάκης πήγε ο ίδιος στη βασίλισσα και της ζήτησε να τον βοηθήσει στην ολοκλήρωση του σκοπού του. Η Αμαλία έστειλε με πλοίο μερικά από τα σπάνια δέντρα του κήπου της να φυτευτούν στον Κήπο των Ηρώων. Ο Κουτκουτάκης ξαναγύρισε στο Μεσολόγγι μετά την αποστράτευσή του και συνέχισε το έργο του. Μέχρι τον θάνατό του, το 1869, φρόντιζε καθημερινά τον Κήπο.

Το 1898 στην κορυφή του τύμβου τοποθετήθηκε μαρμάρινος σταυρός αφιερωμένος από τον βασιλιά Γεώργιο και τη βασίλισσα Όλγα και προ του τύμβου μαρμάρινος λέοντας προσφορά της βασίλισσας.

Επί δημαρχίας Γεωργίου Μακρή ο Κήπος περιφράχθηκε και τοποθετήθηκαν τα κιγκλιδώματα. Στα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν δρόμοι και τοποθετήθηκαν ανδριάντες, προτομές και μνημεία σε τάφους και σε διάφορα σημεία του Κήπου.

Ανάμεσα στους ανώνυμους ήρωες –άνδρες, γυναίκες, παιδιά- ξεχωρίζουν τα ονόματα πολλών οπλαρχηγών από πολλά μέρη της Ελλάδας, που έπεσαν μαχόμενοι για την υπεράσπιση της πόλης. Μερικοί από τους οπλαρχηγούς που είναι θαμμένοι εδώ είναι οι παρακάτω: Μάρκος Μπότσαρης (Σουλιώτης), Ζηνόβιος Βάλβης (Μεσολογγίτης), Νικόλαος Στουρνάρης (Ασπροποταμίτης), Άστιγξ (Άγγλος), Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος (Βλοχαΐτης), αδελφοί Γεροθανάση (Βαλτινοί), Θεοδωράκης Γρίβας (Ξηρόμερο), Μήτρος Δεληγιώργης (Μακρυνιώτης), Δημήτριος Θέμελης (Πάτμιος), Χρήστος Καψάλης (Μεσολογγίτης), Σπύρος Κοντογιάννης (Φθιώτιδα), Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ (Ελβετός), Δημήτρης Μακρής (Γαβαλιώτης), Κυριακούλης Μαυρομιχάλης (Μανιάτης), Ντοβαίοι (Άνω Κεράσοβο), Νότης Μπότσαρης (Σουλιώτης), Θανάσης Ραζηκότσικας (Μεσολογγίτης), Γουσταύος Αδόλφος ντε Σας (Φινλανδία), Δημήτριος Σιδέρης (Μεσολογγίτης), Δήμος Τσέλιος (Μεγανησιώτης), Κώστας Σιαδήμας (Αποκουρίτης), Πασκουάλε Γιακουμούζι (Ιταλός), Ανδρέας Γριβογιώργος (Ξηρόμερο), Τούσας Ζέρβας (Σουλιώτης), Σπύρος Πεταλούδης (Μεσολογγίτης), Σπύρος Ραζής (Μεσολογγίτης), Ραζιέρι (Ιταλός), Ανδρέας Σάββας (Υδραίος), Γεράσιμος Τζόρνας (Ήλειος) κ.ά.

Σε διάφορα σημεία του Κήπου βρίσκονται τα λείψανα αγωνιστών που βρέθηκαν σε διάφορους ανώνυμους τάφους. Πάνω τους τοποθετήθηκαν στήλες, σταυροί και άλλα ταφικά μνημεία.

 Βιβλιογραφία: Ιωάννης Ν. Κουφός. Ο Κήπος των Ηρώων. ΑΙ.ΠΟ.Ε: Αθήνα, 2007. Σουλτάνης Παναγιώτης (2006) [1998]. 21ος Τόμος: Πάπυρος Larousse Britanica. Αθήνα: Πάπυρος, 2006

 Φωτογραφίες: Agriniosite,  Η παρέα, To Βήμα

Γεώργιος Σπ. Μπαρμπαρούσης