Η ιστορία του Ελληνικού καφέ

 

« Ω βαρύ γλυκέ καφέ μου

και σαν είμαι με παρέα

και σαν έχω μοναξιά

κάθε μια σου ρουφηξιά

είναι μια ψηλή ιδέα »

 έγραψε ο Γεώργιος Σουρής, μετατρέποντας σε ποίηση μία από τις πιο γνώριμες και διαχρονικές εικόνες της καθημερινότητάς μας και στην Ελλάδα, εκείνη του καφενείου (και της καφετέριας που το διαδέχθηκε) όπου οι θαμώνες, με συντροφιά ή και ολομόναχοι, απολαμβάνουν το αγαπημένο τους χαρμάνι. Καθημερινή συνήθεια όχι μόνο (όλων σχεδόν) των Ελλήνων αλλά δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, ο καφές μας ξυπνάει και μας συντροφεύει στα μικρά διαλείμματα της ημέρας ή την ώρα της δουλειάς, έχοντας συνδέσει τη γεύση του με όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες: από τις πιο χαρούμενες (το αντάμωμα φίλων, το κλείσιμο ενός ωραίου γεύματος ή δείπνου κ.λπ.) ως τις πιο θλιβερές (κηδείες και μνημόσυνα), οπότε ως «καφές της παρηγοριάς» έρχεται με τα αρωματικά χαρμάνια του και με τη διακριτική πίκρα του να σκεπάσει για λίγο την αφόρητη πίκρα της απώλειας.

« Τα όσα η μοίρα μου 'γραφε

κι άλλος κανείς δεν ξέρει,

τα βρήκα μέσα στον καφέ,

τα διάβασα στο χέρι »

 γράφει με τη σειρά του ο Οδυσσέας Ελύτης αναφερόμενος στη μεταφυσική διάσταση που και ο Ελληνικός λαός έχει δώσει σε ένα φλυτζάνι αραβικού καφέ, ή μάλλον στα κατακάθια του, όταν θεωρεί πως μπορεί να του ανακαλύψουν το μέλλον. Επιβεβαιώνοντας, ακόμα και δια της δεισιδαιμονίας, πως ο καφές είναι κάτι παραπάνω από ένα ρόφημα. Είναι παρέα στη μοναξιά, είναι «γιατρικό» και απόλαυση, είναι αφορμή για συγκέντρωση και ενδοσκόπηση, είναι μια καθημερινή ιεροτελεστία που καθένας από εμάς τη βιώνει με τον δικό του τρόπο, ως μια απόλυτα προσωπική υπόθεση.

 Η Ελλάδα έμαθε τον καφέ όταν ακόμη βρισκόταν υπό Οθωμανική κατοχή και τον αγάπησε αμέσως. Το λαοφιλές ρόφημα παρασκευαζόταν (και ακόμη παρασκευάζεται) στο μπρίκι, δια του βρασμού, και σήμερα άλλοι το αποκαλούν τουρκικό κι άλλοι Ελληνικό καφέ, κρατάει χρόνια αυτή η διαφωνία. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τον αραβικό καφέ, αφού και οι Τούρκοι τον τρόπο παρασκευής του τον πήραν από τους Άραβες. Ως γνωστόν, στη χώρα μας ο ναός του είναι το καφενείο, με τα πρώτα καταστήματα αυτού του είδους να λειτουργούν για πρώτη φορά κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, με αποκλειστικά ανδρική πελατεία. Τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα έκαναν την εμφάνιση τους και τα αστικά "καφέ" και ζαχαροπλαστεία όπου συγκεντρωνόταν ο πιο «καλός κόσμος» και μπορούσαν και οι γυναίκες να απολαύσουν το καφεδάκι τους. Εξέλιξή τους είναι οι καφετέριες, που σήμερα φύονται σε κάθε γειτονιά, σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο της Ελλάδας, επιβεβαιώνοντας με τη λειτουργία τους τον εθνικό εθισμό μας στο είδος. Ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία του καφέ στη χώρα μας είναι και τα αποκαλούμενα «φιλολογικά καφενεία», χώροι όπου συναντιόνταν για να πιουν τον καφέ τους και για να συζητήσουν οι άνθρωποι του πνεύματος  και όπου μπορούσες να δεις τον Ροΐδη, τον Δροσίνη, τον Παλαμά, τον Άγρα, τον Φιλύρα και αργότερα τον Ελύτη, τον Γκάτσο, τον Σαχτούρη, τον Χατζηδάκη, τον Κουν, τον Θεοδωράκη, τον Μόραλη... Το καφενείο του Ζαχαράτου (στην πλατεία Συντάγματος), ο «Μαύρος Γάτος» (στη συμβολή Ακαδημίας και Ασκληπιού) και το «Πατάρι» των αδελφών Λουμίδη (επί της Σταδίου) ήταν από τα πιο ονομαστά καταστήματα αυτού του είδους. Φημισμένο ήταν και το καφενείο Ζαβορίτη, πάλι στην πλατεία Συντάγματος. 

 Όσο για τα δικά μας καφενεία, του χωριού μας, που νοσταλγήσαμε.. δείτε μερικές φωτογραφίες από παλιά και καινούργια..

 Η εφεύρεση του φραπέ

Η χώρα μας μπορεί να υπερηφανεύεται και για τη συμβολή της στην ιστορία του καφέ, με τη δημιουργία ενός νέου είδους. Στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης του 1957 ο Δημήτρης Βακόνδιος, υπάλληλος της Nestle στην Ελλάδα, ανακάτεψε πειραματιζόμενος, σε ένα σέικερ που χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή σοκολατούχου ροφήματος, στιγμιαίο καφέ με παγωμένο νερό (επειδή δεν έβρισκε ζεστό νερό). Ακολούθως πρόσθεσε γάλα και ζάχαρη και έτσι έφτιαξε τον πρώτο φραπέ. Τη «φραπεδιά» που ακόμα και σήμερα, που υπάρχουν πολλές γευστικές επιλογές και που οι απαιτήσεις για πραγματικά καλής ποιότητας καφέ είναι αυξημένες, παραμένει συνώνυμη με την Ελλάδα και με τα ανέμελα καλοκαίρια της.

Έρευνα: Βλάσης Χρυσικός